429. CẢM XÚC TRƯỚC THƠ NGUYỄN THIẾP

      Đọc một số bài thơ của Nguyễn Thiếp (1723 - 1804), không thể không nghiêng mình cúi đầu trước người xưa. Chả trách gì, trước năm 1945, Nguyễn Tuân cứ đi tìm cái đẹp trong "Vang bóng một thời".

      Sống trong tư tưởng bất di bất dịch của kẻ sĩ : học tập đỗ đạt để ra làm quan, vậy mà La Sơn phu tử dẫu đỗ Hương giải năm 1743, đỗ Hội thí tam trường năm 1748, ông chỉ ra làm quan một thời gian rồi gửi lại áo mão cân đai chốn công đường, lên núi Thiên Nhẫn ở Hà Tĩnh, lập trại Bùi Phong ở ẩn và dạy học. Bao lần Trịnh Sâm tỏ ý trọng dụng, ông vẫn cương quyết chối từ. Quang Trung cũng nhọc lòng bốn bận, đến bận thứ tư, năm 1791, Nguyễn Thiếp mới nhận lời làm Viện trưởng Sùng chính thư viện, lo việc dịch chữ Nôm, chua nghĩa một số kinh sách chữ Hán để làm tài liệu giáo khoa. Cộng tác với Tây Sơn, ông cũng chỉ chăm lo đến văn học và văn hóa. Đến đời Gia Long, dù ông vua đầu triều Nguyễn trọng vọng rất mực, La Sơn phu tử vin vào cớ đã già yếu mà không nhận lời.
      Xem ra, chỉ chừng ấy nét tiểu sử, nhưng đã bộc lộ trọn vẹn nhân cách, phong cốt của Nguyễn Thiếp. Làm người cốt giữ được cái phần thanh cao, thoát tục, đừng để cho quyền bính, cái cửa thấp của chốn công quyền làm đục ngầu tâm hồn; đừng để gánh nặng tiền tài, vật chất làm héo úa sự thích thản của trí tuệ và tinh thần tự do. Con người đẹp là con người tự do, tự do cao nhất của con người là tự do lựa chọn để mãi mãi là người. Nhà hiền triết La Sơn phu tử đã thấu suốt tư tưởng ấy chăng ?
      Không chỉ bằng hành động mang màu sắc văn hóa, ngay trong thơ, con người xử sĩ đất Hà Tĩnh này cũng đã đứng ngoài vòng giam cầm của lợi danh. Có thể cảm nhận vẻ đẹp của Nguyễn Thiếp qua “Qua Lũy Sơn” :
          Đã trót lên đèo phải xuống đèo,
          Tay không mình tưởng đã cheo leo.
          Thương thay ! Thiên hạ người gồng gánh,
          Tháng lụn ngày thâu chỉ những trèo.
      Mặc cho người gồng gánh công danh, chức tước, tiền tài… trèo lên đèo cao khiến chênh vênh nhân cách hay mấp mé bên bờ vực của sự băng hoại đạo lí, ông vẫn “Tay không mình tưởng đã cheo leo”. Không biết nguyên văn chữ Hán thế nào, nhưng cái nghĩa Nôm cũng thể hiện trọn vẹn độc đáo tư tưởng “lạc đạo vong bần” của người xưa.
       Đọc “Qua Lũy Sơn” mới thấy “văn là người”, đúng như Phan Huy Chú trong “Hoàng Việt dư địa chí” đã đánh giá : “Thơ ông tao nhã thanh thoát, lí thu thung dung, thật là lời nói của người có đức, các tao nhân ngâm khách không thể có được”.
      Từ người xưa nghĩ đến mình, nghĩ đến người nay, bỗng sinh hứng cảm, đành mạo muội họa vần cùng cụ La Sơn :
          Đã trót lên đèo phải lên đèo,
          Dang tay đón gió gió cheo leo.
          Này đây chức tước, đây tiền gánh,
          Hãy trả đi thôi để nhẹ trèo.   
      Vài dòng thô thiển, mong cụ Nguyễn bỏ quá cho.

       Hoàng Dục
       6-5-2013
______________________