611. THU HOÀI BÁT THỦ

Làng Kế Môn

 THU HOÀI BÁT THỦ

(Dụng Đỗ Lăng thu hứng bát thủ chi vận)

             Nguyễn Lộ Trạch

Nguyễn Lộ Trach (1853-1898) hiệu Kỳ Am, người làng Kế Môn, Phong Điền, Thừa Thiên-Huế. Ông thông minh, tài năng nhưng không dự vào khoa cử làm quan như các Nho sỹ khác. Cả cuộc đời ông tìm đọc tân thư, dâng lên vua những bản điều trần như: Thời vụ sách thượng, Thời vụ sách hạ, Thiên hạ đại thế luận, mong triều đình canh tân đất nước. Bên cạnh đó, ông còn đi đây đi đó kết giao với các nhà nho có tư tưởng mới, vận động họ đem tài năng, tâm huyết cải cách nước nhà.

       Trong các bản điều trần của ông, Thiên hạ đại thế luận được xem là bản Tuyên ngôn đầu tiên của Phong trào Duy Tân Việt Nam. Thế nhưng, các bản điều trần của ông không được triều đình chuẩn thuận. Nhìn đất nước ngày càng rơi vào tay thực dân Pháp, ông đau lòng đã gởi gắm niềm đau ấy vào thơ ca. Tám bài thơ “Nỗi nhớ mùa thu” mà ông mượn vần tám bài “Thu hứng bát thủ” của Đỗ Phủ - Thi thánh đời Đường - đã bộc lộ rõ tâm trạng của ông.

        Trên trang blog này, tôi sẽ lần lượt giới thiệu tám bài thơ “Thu hoài bát thủ” của ông.

          Bài một

          Phiên âm:

Cực mục tiêu sơ hồng diệp lâm,

Thiên sơn tĩnh lập ảnh sâm sâm.

Tiều lâu đoạn giác minh sương lãnh,

Chiến lũy trầm lân khốc nhật âm.

Thảo muội kinh dinh tiên thế nghiệp,

Giang hồ ưu ái hủ nho tâm.

Vạn gia chinh phạt hàn y tận,

Sầu sát thu khuê xứ xứ châm.

Dịch nghĩa:

Ngút tầm mắt là rừng lá đỏ tiêu sơ,

Ngàn núi đứng yên lặng, bóng núi âm u.

Trên tháp canh, tiếng tù và đứt nối, kêu sương lạnh lẽo,

Trên chiến lũy, lửa ma trời là là, khóc ngày âm u.

Nghĩ đến công nghiệp người trước kinh dinh vất vả,

Kẻ hủ nho chốn giang hồ vẫn ôm niềm ưu ái.

Muôn nhà vì chiến tranh mà hết cả áo lạnh,

Tiếng chày đập áo vang lên khắp nơi
           làm cho người khuê phụ buồn đứt ruột. (*)

Dịch thơ:

Khắp rừng lá đỏ vẻ tiêu sơ,

Đứng lặng ngàn non bóng sẫm mờ

Trên tháp tiếng tù kêu giá lạnh,

Dưới hào ma lửa khóc ngày lu.

Gian lao dựng nước công tiền bối,

Xuôi ngược lo đời tình hủ nho.

Chinh chiến muôn nhà không áo ấm,

Phòng khuê sầu não bởi chày thu.

                                   Hoàng Dục dịch

_______________

(*) Các bản phiên âm và dịch nghĩa của tám bài “Nỗi nhớ mùa thu” được trích từ “Nguyễn Lộ Trạch - Điều trần và thơ văn của Mai Cao Chương và Đoàn Lê Giang, Nxb Khoa học Xã hội 1995)