NGƯỜI KẾ MÔN: 101. VU LAN, ĐỌC BÀI THƠ "MẸ CỦA ANH" CỦA XUÂN QUỲNH

Tặng người vợ yêu của tôi

Thơ Xuân Quỳnh là những lời tự hát của tâm hồn nữ sĩ. Trong đó, có những khúc tự hát về tình yêu muôn thuở, có khúc tự hát về tình mẹ con đằm sâu ân tình,… tự khúc nào cũng in đậm dấu ấn phong cách thơ của một người đàn bà yêu, hiểu theo nghĩa khái quát nhất của cụm từ này.

Do đó, dù ngâm nga thơ tình yêu hay thưởng thức thơ viết về tình mẫu tử của Xuân Quỳnh, bao giờ người đọc cũng nghe được một giọng điệu đằm thắm, dịu dàng, nhưng không kém phần mãnh liệt và tinh tế. Thơ Xuân Quỳnh luôn ngân lên tiếng hát của tâm hồn nhưng đằng sau lời ca ấy lấp lánh ánh nhìn thông minh, tinh tế của một lí trí biết sống cho tình cảm, biết tôn vinh cảm xúc của mình, biết lấy chất thơ làm dưỡng chất sự sống cho bài thơ, biết giữ gìn nét đẹp nữ tính của hồn thơ Xuân Quỳnh. Một trong những bài thơ tiêu biểu cho nét đẹp này là: Mẹ của anh.
Trong vườn thơ nhân loại và của dân tộc ta, thơ viết về mẹ tưởng đã chất cao như núi, trãi dài như sông. Các nhà thơ đã dành những ngôn từ đẹp nhất để ca ngợi đấng từ mẫu của mình. Đấy là hình ảnh người mẹ mà công ơn sinh thành và dưỡng dục không bao giờ vơi cạn như “nước trong nguồn chảy ra” (ca dao). Đấy là nụ cười “đen nhánh sau tay áo” của người mẹ nơi chốn quê hiền hòa trong “Nắng mới” của Lưu Trọng Lư. Đấy là hình ảnh người mẹ nuôi con như chăm quả nên “Chúng mang dáng giọt mồ hôi nặng - Rỏ xuống lòng thầm lặng: Mẹ tôi” (Nguyễn Khoa Điềm – Mẹ và quả). Đấy là người mẹ nghèo đã “… ru cái lẽ ở đời - sữa nuôi phần xác hát nuôi phần hồn” (Nguyễn Duy – Ngồi buổn nhó mẹ ta xưa) cho con nên người. Hay đấy là tấm lòng đứa con nuôi dành cho mẹ nuôi của mình: “Đốt nén hương thơm mát dạ người – Hãy về vui chút mẹ Tơm ơi – Sống trong cát chết vùi trong cát – Những trái tim như ngọc sáng ngời” (Tố Hữu – Mẹ Tơm). Nhưng có lẽ viết về mẹ chồng như Xuân Quỳnh thì xưa nay hiếm! Xưa nay người ta chỉ nói đến quan hệ chì chiết, nặng nề của mẹ chồng nàng dâu. Hình ảnh người mẹ chồng bao giờ cũng cay nghiệt, cay nghiệt đến nhẫn tâm, tưởng chừng không còn tính người, tình người như bà Phán Lợi trong Đoạn tuyệt của Nhất Linh. Nhưng ở bài thơ Mẹ của anh, ta bắt gặp một người mẹ chồng với tấm lòng rộng mở, khoan thứ, bao dung. Và ta cũng gặp người con dâu thời hiện đại rất mực kính yêu mẹ chồng và chung thủy sắc son với chồng. Hãy nghe nhân vật trữ tình trong thơ Xuân Quỳnh giãi bày.
Phải đâu mẹ của riêng anh
Mẹ là mẹ của chúng mình đấy thôi
Mẹ tuy không đẻ không nuôi
Mà em ơn mẹ suốt đời chưa xong
Bài thơ viết theo thể lục bát, có cấu trúc đối đáp như ca dao dân ca. Nhưng không phải đối đáp giao duyên của “mình” và “ta” trong ca dao tình yêu đôi lứa mà là lời tâm tình của người vợ đối với người chồng yêu thương của mình. Bài thơ vì vậy có hai mạch tình cảm giao hòa với nhau. Đó là tình yêu, tình vợ chồng và tình mẫu tử bện chặt vào nhau, soi chiếu và tôn vinh lẫn nhau. Cho nên, ta không ngạc nhiên gì khi nàng dâu trong thơ mở lời rất giản dị, rất tự nhiên và chân thật rất đỗi. Với nàng dâu, người mẹ chồng không còn là mẹ chồng nữa mà là người đã sinh ra và nuôi lớn một báu vật ở đời – người chồng - để cô thụ hưởng, để cô yêu thương và được yêu thương. Người mẹ chồng là người đã ban tặng cho cô niềm hạnh phúc được làm vợ và làm mẹ, được phát huy vẻ đẹp của thiên nữ tính cho người phụ nữ đang yêu này. Vả lại, khi yêu chồng thì mẹ chồng cũng là mẹ của mình: “Mẹ là mẹ của chúng mình đấy thôi” cho nên “Mà em ơn mẹ suốt đời chưa xong”.
Từ khái quát, ý thơ đi vào cụ thể, khiến người đọc cảm nhận rõ nét vẻ đẹp của người mẹ chồng và tình cảm của nàng dâu dành cho mẹ cũng như người đàn ông của đời mình. Qua con mắt yêu thương chồng, người vợ đã thấu suốt cả một quá khứ hi sinh vì con trai của mẹ chồng. Người chồng như một tấm gương soi thời gian, như một những thước phim quay ngược cứ làm sống dậy, hiện về lung linh vẻ đẹp tâm hồn của mẹ, Người mẹ ấy ngày xưa cũng má thắm yếm hồng, cũng mái tóc xanh dày trẻ trung tràn trề sức sống thanh xuân, nhưng không phai nhạt, đổi màu vì thời gian mà vì cơn trái gió trở trời, sự sống của con:
Ngày xưa má mẹ cũng hồng
Bên anh mẹ thức lo cùng cơn đau
Bây giờ tóc mẹ trắng phau
Để cho mái tóc trên đầu anh đen
Ở khổ thơ này, nhà thơ đã tạo nên sự tương phản màu sắc: “hồng”, “trắng”, “đen” trong sự nối tiếp của thời gian “ngày xưa”, “bây giờ”, để diễn tả một cách mới mẻ tấm lòng cao đẹp của người mẹ. Thơ nói bằng hình ảnh, đánh thức trí tưởng tượng của người đọc cũng bằng hình ảnh và thăng hoa cảm xúc cũng bằng hình ảnh là ở đấy chăng? Có lẽ thế. Hãy cảm nhận hình ảnh bước chân người chồng
Đâu con dốc nắng đường quen
Chợ xa gánh nặng mẹ lên mấy lần
Thương anh thương cả bước chân
Giống bàn chân mẹ tảo tần năm nao
Từ bước chân ấy, nàng dâu như đã thấy cả một đời tần tảo giữa “con dốc nắng đường quen” của mẹ chồng để nuôi con khôn lớn. Nàng dâu không chỉ thấu hiểu tấm lòng mẹ khi chăm lo sức khỏe, hình hài của chồng mình mà còn hun đúc tâm hồn cho con trai:
Lời ru mẹ hát thuở nào
Chuyện xưa mẹ kể lẫn vào thơ anh:
Nào là hoa bưởi hoa chanh
Nào câu quan họ mái đình cây đa
Mẹ gieo vào lòng con tình yêu thiên nhiên tạo vật làng quê, tình yêu nét đẹp văn hóa tinh thần hình thành từ những câu quan họ, điệu lí xẩm xoan, những truyện cổ tích thấm nhuần tình yêu nước, lòng yêu thương con người, tình nghĩa cộng đồng. Và lời ru của mẹ đã hóa thân thành hồn thơ của người chồng nghệ sĩ – Lưu Quang Vũ - một đời yêu thương vợ con: “Trái tim anh trong ngực em rồi đó - Hãy giữ gìn cho anh - Đêm hãy mơ những giấc mơ lành - Ngày yên tĩnh như anh luôn ở cạnh" (Lưu Quang Vũ - Thư viết cho Quỳnh trên máy bay). Biết rõ mẹ không chỉ thương con trai mà thương cả con dâu, nên người vợ trong thơ khuyên người chồng hãy sống chân thật với mẹ, sống đúng đạo lí làm con đừng theo thói “Yêu nhau cởi áo cho nhau – Về nhà mẹ hỏi qua cầu gió bay” (ca dao)
Xin đừng bắt chước câu ca
Đi về dối mẹ để mà yêu nhau
Mẹ không ghét bỏ em đâu
Yêu anh em đã làm dâu trong nhà
Và điều đáng quý nhất, nàng dâu nối tiếp lời ca của mẹ để sống đúng nghĩa một người vợ hiền. Người vợ ấy sẽ cùng chồng hát mãi khúc hát tình yêu để tình nghĩa vợ chồng dù nhỏ nhoi giữa vũ trụ mênh mông nhưng không mong manh mà bền vững và mạnh mẽ; để xứng đáng với tấm lòng yêu thương vô bờ bến và sự kì vọng lớn lao của mẹ.
Em xin hát tiếp lời ca
Ru anh sau nỗi âu lo nhọc nhằn
Hát tình yêu của chúng mình
Nhỏ nhoi giữa một trời xanh không cùng
Giữa ngàn hoa cỏ núi sông
Giữa lòng thương mẹ mênh mông không bờ
Vì thế, ta hiểu tại sao bài thơ khép lại rất yêu thương mà cũng rất tự hào và tràn trề hạnh phúc. Xuân Quỳnh đã biết nâng niu cái ngày xưa mà mẹ chắt chiu để ngày nay cô thực sự được sống trong hạnh phúc lứa đôi. Đấy là một tình cảm rất thật rất chân thành như bản chất thơ của Xuân Quỳnh chứ không là “Thương chồng phải khóc mụ gia – Còn tôi với mụ chẳng bà con chi” (ca dao) hay nói như Loan trong Đoạn tuyệt, từ đây nàng phải sống đạo đức giả trong quan hệ mẹ chồng nàng dâu. Thử đọc lại hai câu thơ khép lại tâm tình của Xuân Quỳnh để yêu hơn hồn thơ ấy.
Chắt chiu từ những ngày xưa
Mẹ sinh anh để bây giờ cho em.
Mẹ của anh là một bài thơ tình lồng trong tình. Tình mẹ và tình yêu cứ bện vào nhau xoắn xuýt nên đã thể hiện trọn vẹn vẻ đẹp của tâm hồn người mẹ chồng trong thơ. Bài thơ cũng nhờ hai cung bậc tình cảm ấy mà đã thể hiện sự biện chứng trong đời sống tình cảm của con người. Tình mẹ cho người ta vững tin mà sống. Tình yêu mẹ nâng đỡ, làm đẹp tình yêu đôi lứa, giúp con người biết sống cho hạnh phúc của nhau. Và phải chăng, tấm lòng nàng dâu đó chính là vẻ đẹp tâm hồn của Xuân Quỳnh, một tâm hồn như là khu vườn xanh, hoa lá đọng mật, ươm mầm cho thơ và cho tình yêu nẩy nở ngày càng viên mãn như Lưu Quang Vũ viết:
Mảnh vườn em vẫn là mảnh vườn xanh
Nơi ban đầu lòng ta ươm tổ mật
Nơi ta hái những chùm thơ thứ nhất
Nơi thu sang mây trắng vẫn bay về.
                               (Vườn trong phố)
                                                   Hoàng Dục
                                                   13-8-2011
                                                    (14-7 âm lịch)

NGƯỜI KẾ MÔN

THỂ LOẠI BÀI ĐĂNG

Thứ Sáu, 11 tháng 5, 2012

101. VU LAN, ĐỌC BÀI THƠ "MẸ CỦA ANH" CỦA XUÂN QUỲNH

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét