NGƯỜI KẾ MÔN: 120. THƠ LÊ KHẢ ANH, CHỮ BAY ĐẦY TRÍ NÃO

Một buổi trưa, mưa xuân nhẹ hạt, mình cùng các em Đội tuyển Quốc gia môn Ngữ văn 2007-2008 đi ăn cơm niêu ở Nhà Đỏ, đường Phan Bội Châu, gọi là tổng kết đợt tập huấn chuẩn bị cho kì thi gần kề. Ăn xong thầy trò định ra về, bỗng có tiếng gọi. Quay lại hóa ra nhà văn Đà Linh đang ngồi ăn cùng với hai người bạn, trong đó có anh Khả là một giáo sư đang giảng dạy ở một đại học tại Pháp. Mình ghé đến chào. Sau một hồi chào hỏi, giới thiệu, bắt tay, nâng cốc chúc mừng gặp mặt đầu xuân, anh Khả đã tặng mình tập thơ song ngữ: TỰ DO ĐI! THỜI GIAN (Libre ! Le temps) của con gái anh do nhà xuất bản Đà Nẵng vừa ấn hành. Mình rất cảm động…
Về nhà, mình đã đọc tập thơ, nhưng chưa có dịp viết lời bình. Và rồi quay mòng theo công việc nên quên bén đi như một kẻ vô tâm. Nay rãnh rỗi tìm đọc lại và ghi một vài dòng về thơ của cháu vừa để cám ơn và tạ lỗi với cháu Lê Khả Anh.

Lê Khả Anh sinh ngày 04 tháng 5 năm 2000. Tên Khả Anh là do nhạc sĩ Trịnh Công Sơn đặt, ghép một phần tên của bố chữ Khả và một phần tên của mẹ chữ Anh. Bố là giáo sự đại học, có làm thơ. Mẹ là nhạc sĩ, có làm hội họa.

Lê Khả Anh làm thơ năm 6 tuổi, khi còn mẫu giáo, chưa biết đọc và biết viết. Khả anh suy nghĩ và làm thơ bằng tiếng Pháp, sau đó cùng bố mẹ dịch ra tiếng Việt. Khi làm xong một bài thơ, Khả Anh thường vẽ tranh kèm theo. Trong tập thơ này, những phụ bản là tranh vẽ của cháu.

Tập thơ Tự do đi ! Thời gian in xong vào tháng 12 năm 2007, đấy là khi Khả Anh gần 8 tuổi. Tập thơ được Tiến sĩ Ngữ văn Hồ Thế Hà, giảng dạy ở Đại học Tổng hợp Huế viết bài giới thiệu : “Thời gian mãi tự do” rất đầy đủ và súc tích, đã xâu chuỗi được những nét đẹp về thế giới, về tư duy nghệ thuật trong thơ của Khả Anh. “Ở thế giới thi ca của cháu Khả Anh, một vương quốc tuổi thơ lung linh ánh sáng, sắc màu và âm thanh cứ liên tục hiện ra chập chờn, ẩn hiện. Chúng hòa quyện, biến ảo và nhân lên thành thế giới của thực và mộng; hiện hữu và hư vô; có và không; đêm và ngày; con người và vũ trụ, ánh sáng và bóng tối. Và kì thú hơn tất cả là sự phiêu lưu của một tâm hồn sáng trong như ngọc là Lê Khả Anh đang lui xa vào những cánh rừng, những khu vườn cổ tích; có khi lặn sâu vào đại dương hay vút bay vào vũ trụ để được lang thang cùng chim muôn, hoa cỏ và trăng sao”.

Đúng như thế. Đến với thế giới thơ của Khả Anh, ta như lạc vào “một vương quốc tuổi thơ lung linh ánh sáng, sắc màu và âm thanh”. Thế giới ấy được kiến tạo từ niềm tin cổ tích, tư duy thần thoại và trí tưởng tượng bay bổng diệu kì, một thế giới mà người lớn đã quên từ lâu trong ngăn kéo tâm trí mình. Càng đọc tập thơ càng thấy thú vị dù tạo vật trong thơ không có gì mới cả. Vẫn là mặt trời, mặt trăng, vẫn biển, vẫn rừng, có muôn thú, có cỏ cây; nhưng tất cả các hình tượng nghệ thuật đó đều có dáng nét riêng, sự sống riêng của chúng. Những hiện tượng sự vật quen thuộc qua con mắt thơ tuổi nhỏ đã hóa thân thành những hình tượng nghệ thuật có sức hấp dẫn mới. Cho nên, khi đọc xong tập thơ, ta có cảm giác như Khả Anh khi đọc truyện:

Khi được đọc, thật vui

Truyện dẫn đường bằng hàng chữ

Tưởng tượng giúp lật trang

Chữ bay đầy trí não

(Vui đọc)

Bởi những con chữ không còn là chữ mà là tư duy nghệ thuật, là trí tưởng tượng về sự vật hiện tượng rồi cung cấp cho chúng một hình hài thơ vừa cụ thể vừa lung linh. Và khi sự vật hiện tượng trở thành “chữ bay đầy trí não” thì sẽ thành nghệ thuật, thành thơ ca, thành tự do của thời gian trong đó nở thành 49 bông hoa thơ của Lê Khả Anh, những bông hoa của tự do sáng tạo.

Thế giới nghệ thuật của trẻ thơ là một thế giới cụ thể, sống thực nhưng diệu ảo. Tạo vật trong thế giới đó có hình hài, có linh hồn, tất cả sống một đời hồn nhiên đến tự nhiên, chan hòa và yêu đời. Để cảm thức vẻ đẹp của thế giới kì diệu ấy, ta thử cùng Khả Anh “lên rừng, xuống biển” để được nô đùa cùng muôn thú, cùng trăng sao,…

Biển trong thơ Khả Anh không rộng đến vô cùng vô tận, không có những sóng giận dữ hay hiền từ. Biển không phải là mụ phù thủy độc ác và càng không là một bà tiên nhân từ. Biển như là một sân chơi nhỏ thân mật, một ao nhà vừa quen thuộc vừa mới mẻ. Đây là biển của đêm trăng:

Trăng soi biển

Biển lấp lánh sao

Chung quanh mình, yên lặng,

rồi đầy những ánh sáng đủ màu.

(Trăng soi)

Thiên nhiên trong thơ chỉ có vài sự vật biển, trăng và sao. Trong khung cảnh thiên nhiên ấy, người đọc không hề gặp “trăng chìm đáy nước”, “long lanh đáy nước in trời”, mà như được sống trong một không gian yên tĩnh, ở đấy trăng như một ngọn đèn lớn soi sáng biển, để rồi biển như một tấm thảm lớn đính vô vàn ngôi sao xinh xinh lấp lánh khiến vũ trụ như căng đầy những tấm lụa óng đủ màu. Biển trong mắt trẻ thơ là cả một áng màu rất thơ mộng. Thậm chí, ở biển, lúc màn đêm buông xuống, vạn vật mới thật sự sống, chúng đang biểu diễn âm nhạc và vũ đạo trong một đại nhạc hội lớn ngoài trời. Lúc đêm giăng thả bức màn tối xuống biển, “là lúc cá từng đàn đùa với biển sao”. Lúc trăng rải ánh vàng dịu mỏng xuống biển “là lúc cua gõ càng chơi nhạc với sóng”. Lúc vầng trăng đang sáng tác nhạc, thì cũng “là lúc sao gói những nốt nhạc bé tí”. Và rồi, tất cả ngồi gần lại với nhau “tay lựa nên chương” cùng hòa âm thì tạo vật biển và trời cùng say sưa múa hát:

Lúc biển, trăng, sao cùng làm nhạc

Là lúc cá, cua, sao biển cùng hát, cùng vũ.

(Biển)

Nếu biển đêm là một bức tranh ấn tượng, là một bản nhạc mang cung vui thì biển ngày, trong con mắt cháu Khả Anh cũng đầy lạ kì. Thử ra biển cùng cháu và bạn bè của cháu:

Nhiều lần ra đại dương chơi đùa với bạn

Gặp được cá kẹo, cá cầu

Có lần một mình lặn thật sâu vào lòng biển

Thật tuyệt hay trong biển xanh.

(Đại dương với bè bạn)

Ra biển chơi với bạn được gặp muôn loài cá là chuyện bình thường. Nhưng “Có lần một mình lặn thật sâu vào lòng biển – Thật tuyệt hay trong biển xanh” thì lạ kì thật đấy. Biển hóa ra chỉ là một chiếc “ao thu” để cho bé mặc sức vẫy vùng, khám phá. Và chỉ khi “lặn thật sâu”, bé mới thảng thốt trước vẻ đẹp của biển. Câu thơ “Thật tuyệt hay trong biển xanh” không tả mà chỉ gợi đã nói lên niềm vui của trẻ trước những khám phá đầu đời về vũ trụ. Hay ở bài thơ Biển lạ kì, Khả Anh đã liên tưởng thật lạ kì:

Chim hót trên biển

Biển tặng chim những cụm mây

Những cụm mây màu ngộ nghĩnh

vàng, đỏ, sáng ngời

Đàn vịt cũng theo ra biển

đùa giỡn với đàn cá nhỏ đang vui sướng

giữa biển lạ kì.

Khi nhởn nhơ ở biển, nhặt một chiếc vỏ ốc, từ vỏ ốc cháu đã nghe “tiếng biển vào tận tim mình”. Rồi cháu trò chuyện cùng chiếc vỏ ốc và hỏi:

Đúng là giọng ốc hỏi chuyện

Mình trả lời rồi hỏi lại :

“Bạn muốn chơi với mình không”.

(Vỏ ốc)

Một ý muốn giản dị như nét đẹp giản dị của tâm hồn trẻ thơ: được có bạn để cùng vui chơi.

Với biển của Khả Anh, người đọc như lạc giữa vạn vật biển, cùng thả hồn vui vầy với chúng. Nếu biển là cả một thế giới mơ màng thì rừng cũng là Rừng mộng xanh. Rừng cũng chỉ là một thế giới cổ tích. Ở đó Khả Anh vui vầy cùng muôn thú, cùng trò chuyện với thiên nga, cùng vui hát với mặt trời. Rừng là cả một thế giới tinh khôi và sáng láng, nhưng cũng chỉ là sân sau nhà em thôi.

Trong rừng mộng xanh, mình tìm thấy

cây đũa nhiệm mầu

Giật mình khi gặp chú chim con

Cây đũa thần hóa chú chim con

thành sư tử con

Mình lại gặp thêm một hồ lấp lánh

như đá ngọc

Có con thiên nga từ đâu đến

Trao cho mình một chiếc lá ngọc xanh

Mình trò chuyện, và đến phiên,

nó cũng trò chuyện, nó dặn là :

"Đêm nay đừng quên ra ngắm

Những vì sao ngọc ở giữa trời”.

Thú nhất là được dạo chơi trong rừng. Chân sáo tung tăng, miệng vui hát những lời hồn nhiên. Nhưng lúc ấy những chiếc lá như kề tựa vào nhau đong đưa theo điệu nhạc, một chiếc hồ xa nằm êm ả giữa rừng và trên cành, những chú chim bắt đầu hát với mặt trời :

Thỉnh thoảng, tôi dạo chơi trong rừng vui hát

Thấy những chiếc lá lay tựa lên nhau

Xa kia, một hồ trong êm ả

Những chú chim trên cành bắt đầu

hát với mặt trời.

(Rừng vui hát)

Mải mê rong chơi. Mải mê hát cùng chú chim và mặt trời. Khả Anh lạc vào khu rừng có cầu vồng bảy sắc thật tuyệt diệu. Nhưng không phải cầu vồng do trời sinh ra mà do “chim sinh ra, do bồ câu làm những đóa hoa cầu vồng tỏa sáng”:

Trong rừng, một con chim sinh ra

đầy hoa cầu vồng

Cạnh đó, bồ câu bay quanh,

vỗ cánh làm những đóa hoa cầu vồng tỏa sáng

(Cầu vồng của muôn thú)

Mưa ngẩn ngơ trước vẻ đẹp của cầu vòng hoa nên quên “nhiệm vụ” của mình. Trước khung cảnh đó, “bầy cọp xoay vòng”, “lũ sư tử gầm”, “đàn hươu cao cổ lắc lư đầu”, “đám trâu nước xếp vòng tròn chỉnh tề cùng đà điểu”, “đàn beo tìm đến, với màu da lộng lẫy”. Mỗi loài thú có một cách biểu hiện niềm vui riêng nhưng tất cả đã khiến “Cầu vồng ngày càng tỏa rộng giữa rừng sâu.”. Muôn thú và rừng nương tựa vào nhau mà sống. Rừng nhờ muôn thú mà càng sinh sắc hơn, có sức gọi mời tạo vật hơn. Và ngược lại, rừng góp phần tô thắm thêm vẻ đẹp tâm hồn của muôn thú. Ở những bài thơ khác, rừng là mảnh đất thân thương để thú rừng quây quần nô giỡn:

Có lần trong rừng, mình thấy đàn chim xanh

vui đùa với vài tia nắng

Mình cũng gặp bầy vịt lội bình yên trên nước

Màu lông vịt xanh chuyển dần sang đậm

Phía xa, sư tử gầm quanh hàng dừa

Bên cạnh, đàn voi trầm mình trong bùn

(Rừng xanh)

Hay trong Muôn thú trên mặt đất, khi:

Trong rừng thú, mình gặp chim, bói cá

Bay đùa sau đám mây

Ở dưới, cọp, sư tử, beo gầm thét quanh sông

Còn khỉ leo, đu, chuyền cành

Trên cao nhất, mấy tổ chim đong đưa

thì Khả Anh thấy rừng: thật quá gần trời. Ở bài thơ Muôn thú, rừng biến đổi thành một thế giới khác. Rừng ngập nước trở thành hồ cho thú rừng thỏa thích vẫy vùng:

Trong mơ, sao một mình lại lạc

giữa rừng ngập nước

Trong nước, trâu, voi chơi làm sóng

Bầy cá, đám cua cũng xun xoe quanh sóng

Chúng thật vui sướng giữa rừng sóng này.

Và có khi rừng tấu lên những khúc nhạc ngân nga. Trong bài thơ Tiếng chim hót, người đọc như đắm chìm vào âm điệu của một nhạc phẩm do “chim xếp những nốt nhạc trên trời” mà viết nên. Ở đó, mỗi tiếng hót của chim, mỗi hoạt động “dang cánh cao hơn mây” của chúng như chạm vào những nốt nhạc, khiến “những nốt nhạc tự ngân nga một mình – dưới mặt trời rực rỡ”.

Những ngày rừng băng tuyết, rừng đã trở thành cung điện mùa đông của thú rừng trong thơ của Khả Anh.

Trên núi, mình biết một cung điện băng

của thú rừng

Trên đỉnh cao, cung điện đầy nắng

thú rừng tụ đầy

Gấu bắc cực trắng như tuyết đi chậm chạp

Chim cánh cụt trượt trên băng, từng nhóm

Lũ sói hú trong vui sướng

Núi rung động trong hạnh phúc muôn loài

Cung điện băng vui cười, nhảy múa theo mây.

(Cung điện băng của thú rừng)

Trong cung điện băng kia, những loài thú rừng mùa đông như gấu trắng, chim cánh cụt, lũ sói đang “vui cười nhảy múa theo mây”. Và rừng không run rẫy vì lạnh mà đang “rung động trong hạnh phúc muôn loài”. Cũng rừng dưới lớp tuyết trắng lóa và lạnh lẽo, nhưng trong con mắt của Khả Anh đã trở nên thi vị. Ở bài thơ Bài thơ trắng núi, tuyết chỉ là chiếc áo trắng mà núi đang mặc, khiến núi trở nên sáng láng, nên thơ. Hay mây và tuyết là những chiếc lá trắng to lớn gói rừng, ủ ấm rừng để rừng được chìm sâu vào giấc ngủ với những cơn mơ đẹp. Hoặc tuyết cũng chỉ là tấm thảm êm đềm để “thú rừng sẽ dời hang đi dạo” và tìm những vần thơ.

Qua những bài thơ viết về đề tài biển và rừng, bằng cách lập ý giản dị, Khả Anh đã đưa người đọc vào thế giới của những giấc mơ tráng một sắc màu cổ tích kì diệu. Để từ đó thêm yêu thêm quý thế giới này, thêm yêu quý và trân trọng tâm hồn nhạy cảm của trẻ thơ.

Tập thơ không chỉ nói lên năng lực thơ ca của Khả Anh mà còn khẳng định: Chỉ những trẻ thơ được sống đúng với tuổi của mình, được yêu thương, được phát huy tính tự lập, được tôn trọng cá tính mới có thể tưởng tượng sáng tạo ra một thế giới đẹp như thế. Thế giới cổ tích tuyệt nhiên không thể có với những trẻ bị ngược đãi, bị lạm dụng, bị bỏ rơi,… Mong sao trẻ thơ mãi mãi được sống trong thế giới lung linh sắc màu, âm thanh của chúng – một thế giới bình yên và nhân văn.

Hoàng Dục

9-2011

NGƯỜI KẾ MÔN

THỂ LOẠI BÀI ĐĂNG

Chủ Nhật, 13 tháng 5, 2012

120. THƠ LÊ KHẢ ANH, CHỮ BAY ĐẦY TRÍ NÃO

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét