21. POWERPOINT VỚI VIỆC NÂNG CAO HIỆU QUẢ DẠY VĂN

Computer ra đời đã đưa nhân loại vào một tầm cao mới. Chính sự bùng nổ công nghệ thông tin đã làm thay đổi diện mạo, hoạt động sống và chất lượng cuộc sống của con người trên thế giới. Ngày nay, công nghệ thông tin đã trở thành “xương sống” trong sự phát triển nhiều mặt của các quốc gia. Riêng trong lĩnh vực giáo dục,
công nghệ thông tin cũng đóng một vai trò rất quan trọng, trong đó có Powerpoint. Powerpoint là một trợ thủ đắc lực, giúp các thầy cô giáo giảng dạy bộ môn theo hướng tích cực hơn.

Tuy vậy, dù có thành tựu rực rỡ đến đâu, computer cũng không thể thay thế chủ thể con người. Và powerpoint, dẫu đa năng đa dụng thế nào chăng nữa cũng không thể thay thế người thầy trong quá trình lên lớp. Vấn đề đặt ra là sử dụng power point như thế nào để đạt hiệu quả cao nhất trong giảng dạy? Riêng môn ngữ văn, powerpoint sẽ có những tiện ích nào, giúp thầy và trò dạy và học tiết học một cách hiệu quả nhất đúng với đặc trưng bộ môn?

Từ những băn khoăn ấy, chúng tôi xin được lạm bàn về: “Powerpoint với việc nâng cao hiệu quả dạy văn”.

1. Có thể nói rằng, trong những tháng ngày gần đây, powerpoint đã trở thành mối bận tâm, quan tâm của đa số thầy cô giáo ở các ngành học trong thành phố chúng ta. Đấy là một mối bận tâm theo chiều hướng tích cực, bởi cập nhật hoá, hiện đại hoá, khoa học hoá là một yêu cầu của khoa học giáo dục nói chung và của hoạt động dạy học nói riêng. Nhiều trường THPT đã mạnh dạn đưa powerpoint vào giảng dạy các môn học. Và những giờ dạy ấy bước đầu có những thành công nhất định, tạo được những hiệu ứng tâm lí tốt cho cả thầy lẫn trò. Nhưng trong những giờ dạy ấy, không phải không có những giờ gặt hái kết quả quá ít ỏi, gây ra sự băn khoăn trước một phương tiện hiện đại trong việc sử dụng nó để lên lớp. Đó là một sự thật không thể tránh khỏi của những người đi “tiên phong”, nhất là “tiên phong” khi sử dụng powerpoint để dạy môn văn.

Qua rất nhiều giờ dạy môn văn có sử dụng powerpoint (chúng tôi đã dự không dưới 5 tiết), chúng tôi nhận thấy:

- Powerpoint đã đem đến cho giờ văn một sự hấp dẫn mới, một hiệu quả riêng; khẳng định công phu tâm huyết của người dạy đối với cái mới và cũng là cái khó. Riêng người dạy thì có rất nhiều cái lợi: không viết bảng, tiết kiệm được lời giảng, hạn chế được việc đi lại gây sự phá vỡ tâm thế tiếp nhận của học sinh trong việc cảm thụ và tiếp nhận bài học.

- Tuy nhiên, những giờ văn này cho thấy tính chất biểu diễn (không muốn nói là phô diễn) là đậm nét nhất. Tính chất biểu diễn là do thiết kế quá nhiều slide trong một tiết dạy. Trên một slide , người dạy thiết kế khá nhiều màu sắc (kể cả nền và chữ), nhiều chữ và quá lạm dụng modify effect; đấy là chưa nói đến những “phụ gia” khác. Do đó, giờ dạy rơi vào hai tình trạng: Một là học sinh không ghi được bài (Không hiểu vì vui mắt mà quên ghi bài hay vì các title xuất hiện và biến mất quá nhanh); hai là giờ văn mà lại thiếu chất văn.

2. Từ thực tế trên, chúng tôi nghĩ rằng, để sử dụng một phương tiện mới vào việc giảng dạy văn cần phải xuất phát từ những quan niệm có cơ sở khoa học, có phương pháp luận của nó.

2.1 Chúng tôi quan niệm: Phương pháp dạy học nói chung và dạy văn nói riêng là một hệ thống phương pháp, trong đó gồm phương pháp hệ thống và các phương pháp yếu tố. Trong một giờ dạy không bao giờ có một phương pháp đơn nhất được áp dụng xuyên suốt từ đầu đến cuối mà là một hệ thống phương pháp. Để thể hiện hệ phương pháp này, người ta dùng hai công cụ: lời nói hay dụng cụ trực quan và phối hợp chúng với nhau một cách nhuần nhuyễn, nghệ thuật trong giờ dạy phục vụ có hiệu quả hệ phương pháp nêu trên. Lời nói là đọc dẫn dắt, định hướng, bình, giảng, hỏi,…tức là cái nghe. Dụng cụ trực quan là bản đồ, tranh ảnh,… tức là cái thấy.

Từ quan niệm đó, chúng tôi cho rằng powerpoint không thể xem là một phương pháp giảng dạy. Powerpoint chỉ là một công cụ, một phương tiện, một dụng cụ nghe nhìn hiện đại. Chỉ có điều, powerpoint là một công cụ có tính bao hàm các công cụ trực quan khác. Powerpoint là cái nghe và cái thấy, một công cụ có tính đa năng nên sinh động hấp dẫn. Nó là một công cụ có tính chất hỗ trợ cho hệ phương pháp mà người thầy lựa chọn để truyền đạt kiến thức cho học sinh trong giờ giảng bài.

2.2 Hơn nữa, hiện nay chúng ta đang dạy văn theo phương châm lấy học sinh làm trung tâm thì việc đọc hiểu văn bản là một việc làm có ưu thế. Đây là khuynh hướng dạy văn theo quan điểm của mĩ học tiếp nhận. Học sinh là người tiếp nhận văn bản, người thầy chỉ đóng vai trò định hướng, hoà giải, mở rộng hay đào sâu thêm hướng tiếp cận của các em. Người thầy không tiếp nhận thay cho học sinh và cũng không thể “mớm” những gì mình tiếp nhận để học sinh chuồi theo đấy mà bắt chước. Đây là con đường đúng nhất để phát triển năng lực tư duy khoa học và tư duy nghệ thuật cho các em. Vậy thì việc thiết kế sẵn những đơn vị kiến thức về văn bản trên Powerpoint liệu có phù hợp không; liệu có tính áp đặt không ? Và giả dụ học sinh có những phát hiện mới mẻ thì thế nào? Thầy có cần ghi lên bảng điều các em phát hiện và xem nó như là một đơn vị kiên thức không? Như vậy, việc thiết kế powerpoint cũng cần xem nên thiết kế cái gì và thiết kế thế nào, có như vậy mới bảo đảm phương châm lấy học sinh làm trung tâm trong dạy văn?

2.3 Một công cụ cực kì quan trọng trong giảng dạy môn văn là dùng lời nói. Không phải ngẫu nhiên người ta cho rằng, ưu thế của người dạy văn là chất giọng, ngữ điệu. Dạy văn là đọc, giảng, bình, hỏi,… Giọng đọc của thầy sẽ tấu lên nhạc điệu của thơ văn, giứp học sinh trực giác cảm thụ. Vậy thì có cần gài vào đó một giọng ngâm thơ theo làn điệu khuôn sẵn để nó giết chết nhạc thơ không? Giờ dạy văn không thể thiếu lời bình văn, bình một từ đắc, một câu thần, một hình ảnh đẹp,…. Nên chăng khi thiết kế cần có độ nhấn ở những tín hiệu nghệ thuật ấy để thu hút sự chú ý cảm thụ của học sinh. Thực tế cho thấy, học một bài thơ, đôi khi người ta không nhớ cả bài mà chỉ nhớ một câu, một đoạn, bởi một câu, một đoạn ấy người ta thực sự rung động cảm xúc.

Hơn nữa, bản chất của văn chương là tình cảm thẩm mĩ xuyên thấm trong hình tượhg nghệ thuật được xây dựng bằng ngôn từ. Do đó, nếu cứ lạm dụng Powerpoint và để nó làm thay, nói thay thì khó có thể chuyển tải được tình cảm thẩm mĩ trong tác phẩm đến được với học sinh. Điều đáng sợ nhất là dùng một công cụ khoa học mà để khoa học lấn át chất văn, cảm xúc và sự lan truyền cảm xúc trong giờ văn. Nói một cách khác, sử dụng powerpoint để dạy văn không thể quên đi đặc trưng của bộ môn, bản chất của văn chương. Hơn nữa, xét cho cùng, Power point thuộc về văn hoá nhìn, còn văn chương là văn hoá đọc, một loại văn hoá đọc đặc biệt có những phẩm chất cũng rất đặc biệt như: hình thành năng lực cảm thụ cái đẹp, thanh lọc tâm hồn và phát huy những năng lực tư duy cho người tiếp nhận.

3. Như thế, sử dụng powerpoint để dạy văn là bắt nó hiệu quả hoá phương pháp giảng dạy theo đặc trưng của bộ môn. Điều lưu ý ở đây là bất cứ một công cụ nào nếu không làm chủ được nó thì nó sẽ là con dao hai lưỡi, gây phản ứng nghịch chiều cho việc làm của chúng ta. Vì vậy, người sử dụng nên hiểu rõ tính năng, vai trò, vị trí của nó, và khai thác nó trong trường hợp nào.

3.1 Trước hết dựa vào ưu thế khoa học của powerpoint, chúng ta có thể sử dụng nó để giảng dạy các phân môn làm văn, tiếng Việt hay dạy tác gia. Bởi các bài giảng này tính logic và khoa học là đã rõ (nếu có khô cũng không sao). Còn đối với giảng văn thì tuỳ vào từng tác phẩm cụ thể. Chúng ta có thể sử dụng để dạy những tác phẩm thơ có dung lượng vừa phải.

3.2 Khi sử dụng, nên khai thác nó với chức năng của một bảng phụ, ở đó ghi bài thơ, đoạn thơ, câu thơ (có nhấn mạnh) để giảng và ghi những ý chính được đúc rút sau khi giảng. Đặc biệt, soạn giảng bằng powerpoint nên soạn theo cấu trúc quy nạp có như thế mới đáp ứng được phương châm lấy học sinh làm trung tâm.

3.3 Không thể xem powerpoint là một giáo án mà chỉ là một yếu tố hoạt động của một hoạt động của thầy và trò trong giáo án. Qua một số giờ dạy văn bằng powerpoint, do đồng nhất nó với giáo án nên hệ thống câu hỏi hết sức đơn điệu, không có tính hệ thống và không đa dạng.

3.4 Về số lượng, một giờ dạy không nên thiết quá nhiều slide. Số lượng slide tuỳ thuộc vào hoạt động của thầy và trò. Bình quân mỗi bài dạy là 5 hoạt động, mỗi hoạt động tối đa là hai slide. Mỗi slide không ghi quá nhiều chữ nhiều dòng, tất cả cô đọng ngắn gọn và rõ ràng để học sinh có thể dễ theo dõi và ghi được bài. Về hình thức, chữ trên một slide không sử dụng nhiều font, nhiều màu; nên hai font, hai màu - màu xanh đen là tốt nhất. Các dòng chữ nên cho xuất hiện một cách chân phương, không nên sử dụng quá nhiều kiểu modify effect (Có thể chỉ dùng một số modify efect: Wipe, trips, fly in,…). Sở dĩ, có sự giới hạn như trên là do: dạy học nói chung và dạy văn nói riêng là một nghệ thuật, nhưng cơ bản là một khoa học giáo dục.

Trên đây là đôi điều suy nghĩ của chúng tôi về việc sử dụng powerpoint thế nào để nâng cao hiệu quả của việc dạy văn. Đây là những suy nghĩ được gợi dẫn từ thực tế giảng dạy của các đồng nghiệp, của bản thân; nhưng dẫu sao nó cũng chỉ là đôi điều suy nghĩ mà thôi. Do đó, bài viết này không thể tránh khỏi sự thiếu sót và chủ quan. Chúng tôi rất mong sự thông cảm và sẻ chia.

Hoàng Dục

3- 2004